Dr. Ecz. Dyt. Neda TANER

neda.taner@gmail.com

 

  • Opioid, morfin benzeri etkiler üreten endojen veya sentetik bir maddedir. Ana kullanım amacı analjezik etkisidir.
  • Haşhaş kapsüllerinin çizilmesiyle sızan, süte benzer özsuyunun toplanmasıyla elde edilen uyuşturucu maddeye afyon denir.
  • Opioidler afyon (haşhaş) bitkisinden elde edilir.
  • Afyon, MÖ 400 ila 300 gibi erken bir tarihte sosyal ve tıbbi olarak kullanılan haşhaş Papaver somniferum suyunun bir özüdür.

Akut ve kronik ağrı, hastaların hayat kalitesini bozan ve hastalıklara en çok eşlik eden semptomdur. Kanser ağrıları gibi non-steroid antiinflamatuvar ilaçlarla dindirilemeyen durumlarda ve ameliyatlarda ağrının ortadan kaldırılması için narkotik (opioid) analjezikler kullanılır.

Çoğunlukla orta yaşın üzerinde olan bu hastalar, opioidlerle birlikte hastalığın asıl tedavisine yönelik birçok ilacı da beraberinde kullanırlar. Opioidlerin diğer ilaçlarla eşzamanlı kullanımı farmakokinetik ve farmakodinamik etkileşimler nedeniyle ciddi klinik problemlere neden olabilmektedir.

İlaç etkileşmeleri nedeniyle opioidlerin etkilerinde azalma (çekilme sendromu) ya da artma (opioid intoksikasyonu) gibi hayatı tehdit edebilecek durumlar gözlenebilir. Opioid analjeziklerle etkileşime giren gruplar arasında antibiyotikler, antidepresanlar, antikoagülanlar, antipsikotikler ve dopaminerjikler gibi sık kullanılan ilaç grupları yer alır.

  • Afyon, morfin ile ilgili birçok alkaloid içerir.

            Ana ilaç grupları şu şekildedir;

  1. Morfin analogları               2- Sentetik Türevler

   Oksimorfon                             Meperidin

   Kodein                                    Fentanil

   Oksikodon                               Metadon

   Hidrokodon                             Propoksifen

   Eroin (diamorfin)                      Butorfanol

   Nalorfin                                   Pentazosin

                                                 Loperamid

Farmakokinetik Parametreler

  • Opioidlerin birçoğu, gastrointestinal sistemden kolaylıkla emilir.
  • Karaciğerde opioid metabolizmasından sorumlu enzim aktivitesi, bireylere göre önemli ölçüde değişir.
  • Tüm opioidler, değişen afinite ile plazma proteinlerine bağlanır.
  • Opioidlerin beyin konsantrasyonları, diğer birçok organa kıyasla genellikle nispeten düşüktür. Yeni doğanlarda kan-beyin bariyerinin yeterince etkin olmaması ve plasentadan kolay geçişleri nedeniyle obstetrik analjezide kullanılan opioidler çok daha uzun etki süresine sahiptir ve yeni doğanlarda kolaylıkla solunum depresyonuna neden olabilir.

Farmakodinamik Parametreler

  • Morfin ve diğer opioidlerin çoğu, uyarıcı ve inhibe edici etkilerin bir karışımını ortaya çıkarır; başlıca etki yerleri beyin ve mide-bağırsak sistemidir.

*Çeşitli sinir sistemi bölgelerinde ve diğer dokularda üç ana opioid reseptör tanımlanmıştır. Bunlar mu (μ), delta (δ), ve kappa (κ).'dır.

 *Her bir ana opioid reseptörü, beyinde, omurilikte ve çevresinde anatomik dağılıma sahiptir.

Opioidlerin çoğu, μ reseptörleri için nispeten seçicidir. Standart dozlarda nispeten seçici olan opioidler, yeterince yüksek dozlarda verildiğinde ilave reseptör alt tipleri ile etkileşime girerek farmakolojik profillerinde değişikliklere yol açabilir.

*Opioidlerin fizyolojik etkileri tek tek ilaç ve çoklu reseptörler arasındaki etkileşimin sonucudur. Bu etkileşimler, birincil etkilerini merkezi sinir sistemi ve solunum sistemi üzerinde gösterir; ancak diğer organlar, özellikle kardiyovasküler sistem ve gastrointestinal sistem de etkilenebilir

Opioidlerin Santral Sinir Sistemine Etkileri

  • Sedasyon
  • Öfori/ Disfori
  • Analjezi
  • Uyuşukluk
  • Zihin bulanıklığı
  • Bulantı ve kusma
  • Öksürüğün bastırılması
  • Solunum depresyonu
  • Miyosiz
  • Psikomimetik etkiler
  • Antimuskarinik etkiler                                                                                

  Opiatlar ve opioidler, birçok ilaç sınıfı ile geniş bir farmakolojik ve toksikolojik etkileşime sahiptir. Farmakolojik etkileşimler, farmakokinetik ve farmakodinamik etkileşimler olarak ikiye ayrılabilir.

Farmakokinetik Etkileşimler          

  1. Besin

Yüksek yağlı yemekle oksikodonun hemen salınan formunu aldıktan sonra biyoyararlanım ve Cmax önemli ölçüde değişir.

Ameliyat sonrası ağrı çeken hastalarda morfin sülfat ve dekstrometorfan kombinasyonunun gıda ile Cmax'ı düşer, ancak emilim boyutu değişmez.

  1. İlaç Absorbsiyonu ve Biyoyararlanım
  •    Morfin ve Metoklopramid

        Metoklopramid, oral morfinin emilim oranını arttırır ve yatıştırıcı etkilerini şiddetlendirir.

        Metoklopramid, mide boşalmasının hızını artırır, böylece ince bağırsaktan morfin emilim hızı artar.

  • Morfin ve Trisiklik Antidepresanlar

       Oral morfinin biyoyararlanımı ve analjezi derecesi, klomipramin, desipramin ve muhtemelen amitriptilinin eşzamanlı kullanımı ile artar. Morfinin yarılanma ömrü uzar.

  • Metadon ve Anti-HIV ilaçlar

         Metadon, zidovudinin serum konsantrasyonunu yükselterek yan etki riskini artırır.

         Metadon didanozinin eğri altında kalan alanını (Farmakokinetikte EAA) %63 düşürdüğünden, hastalar için daha yüksek dozlarda didanozin gerekli olacaktır.

  • Metadon ve Antikonvülzanlar

       Fenitoin, karbamazepin ve fenobarbital gibi klasik antikonvülsan ilaçlar, metadon seviyesinde yoksunluk sendromunu tetikleyebilecek azalmalar meydana getirir; valproik asit ve yeni antikonvülsan ilaçlar bu riskleri taşımazlar.

  • Kodein ve Salisilat içeren bitkiler

Salisilat içeren tıbbi bitkiler bazı alkaloidleri çökeltebilirler, bu tıbbi bitkilerin yüksek dozları kodein emilimini bozabilir.

  1.  Metabolizma

        İlaç metabolizması üzerinde bildirilen opioid etkileşimi çoğunlukla in vitro veya deneysel çalışmalardadır. Etkileşimler, ilaç metabolizmasının indüksiyonu veya inhibisyonu yoluyla meydana gelebilir.

  • Morfin ve Rifampin

       Rifampin, maksimum plazma morfin konsantrasyonunu ve eğri altında kalan alanını (Farmakokinetikte EAA) ve morfinin analjezik etkisini önemli ölçüde azaltabilir.

  • Morfin ve Simetidin

Morfin veya afyon ve metadon ile simetidin alan hastalarda potansiyel olarak ölümcül olan solunum depresyonu meydana gelebilir. Morfinin metabolizmasının azalması olası mekanizmadır.

  • Morfin ve Alkol                                                          

Morfinin solunum depresan etkisi alkol ile önemli ölçüde artar. Alkol kanda yüksek konsantrasyonda olduğunda morfin küçük dozlarda bile ölümcül olabilir. Tolerans kaybı, alkol ve diğer santral sistem depresanlarının eş zamanlı kullanımı, özellikle morfin ve türevleri, ölümde açıkça önemli bir rol oynamaktadır.

Hem etanol hem de opioidler, birlikte kullanıldığında, daha yavaş eliminasyon oranları ve muhtemelen daha yüksek toksisite ortaya çıkabilir.                                                                         

  • Metadon ve Antidepresanlar       

Desipramin plazma seviyeleri, metadon ile artar.

Fluvoksamin (ve daha az ölçüde fluoksetin) serum metadon konsantrasyonlarında önemli bir artışa neden olabilir.

Fluvoksamin, opioid yoksunluk semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.

  • Metadon ve Siprofloksasin

        Siprofloksasin, sitokrom P450 3A4'ü %65'e kadar inhibe ederek metadon seviyelerini önemli ölçüde yükseltir.

  • Propoksifen ve Karbamazepin

Propoksifen, karbamazepinin hepatik metabolizmasını inhibe ettiğinden, karbamazepinin klirensinin azalmasına, serum konsantrasyonunun ve toksisitesinin artmasına neden olabilir.

  1. Eliminasyon
  • Morfin ve Oral Kontraseptifler

        Morfinin klirensi, oral kontraseptiflerin eşzamanlı kullanımı ile yaklaşık iki katına çıkar. Bu, morfin dozajının aynı derecede analjezi elde etmek için neredeyse iki katına çıkarılması gerekeceği anlamına gelir.

  • Morfin ve Gentamisin

        Morfin uygulaması, kritik ölümcül plazma düzeyine ulaşmak için gereken gentamisin dozunu önemli ölçüde azaltır.

Farmakodinamik Etkileşimler

  1. Sedatif- Hipnotik ve Antipsikotikler
  • Morfin ve Barbitüratlar

        Sekobarbital morfinin solunum depresan etkilerini artırır.

        Kuinalbarbiton ve morfin tek başına verildiğinde ventilasyonu baskılar kombinasyon halindeykense, çok daha büyük ve daha uzun süreli bir depresyonla sonuçlanır.

  • Morfin ve Fenotiyazinler

          Fenotiyazinler, morfinin özellikle solunum açısından merkezi sinir sistemi üzerindeki baskılayıcı etkilerini güçlendirir. Ayrıca, morfin ve fenotiyazinlerin aynı anda uygulanması, önemli hipotansiyona neden olabilir.

  • Morfin ve Benzodiazepin    

       Morfinin solunum üzerindeki depresan etkileri, hasta aynı anda benzodiazepin alıyorsa önemli ölçüde daha yüksektir.

  • Metadon ve Psikoaktif Ajanlar

         Psikoaktif ilaçlar, opiat bağımlılarında eşlik eden ruhsal bozuklukları (depresyon, anksiyete, şizofreni) tedavi etmek için metadon tedavi programlarında sıklıkla kullanılmaktadır.

         Sertalin, metadon kullanan depresyonlu hastalarda plazma metadon konsantrasyonunu önemli ölçüde artırır.

        Benzodiazepinlerin ve metadonun sinerjik etkileşimlere sahip olabileceği ve opiat sedasyonunun veya solunum depresyonunun artabileceği bilinmektedir.

Merkezi Sinir Sistemi Stimülanları

  •  Deksamfetamin ve metilfenidat, morfinin analjezik etkilerini arttırır ve solunum depresyonu ve sedasyon gibi bazı yan etkilerini azaltır.

Kas Gevşeticiler

        Kas gevşetici ve morfinin kombinasyonu, hızla ilerleyen bir solunum depresyonuna neden olabilir.

ADVERS ETKİLER

  • Davranışsal huzursuzluk, ürkeklik, hiperaktivite
  • Solunum depresyonu
  • Bulantı- kusma
  • Kafa içi basınç artışı
  • Postural hipotansiyon
  • Konstipasyon
  • Üriner retansiyon
  • Burun etrafında kaşıntı, ürtiker

Tolerans ve Bağımlılık

  • Opioid tipi ilaç bağımlılığı, yoksunluk veya kesilme sendromuyla kendini gösterir. Fiziksel ve psişik bağımlılık oluşabilir.
  • Toleransın gelişmesi opioid ilacın ilk dozuyla birlikte başlamasına karşın belirtiler en az 2-3 hafta ilaç uygulanmasından sonra ortaya çıkar. En hızlı kısa aralıklarla yüksek dozda ilaç uygulandığında gelişir, düşük dozda ilacın uzun aralıklarla uygulanmasıyla da minimuma iner.
  • En belirgin olarak analjezik, sedatif ve solunum deprese edicilere karşı gelişir.

​​​​​​​

KAYNAKLAR



Dosya

Özgür Köşe

Dünyada Eczacılık

Sektörel Bakış

Çepeçevre

Kültür Sanat