Ecz. Şeyma ŞAHİN

Bu kitap hastaları bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.

Yanlış, gereksiz, çoklu vb. nedenlerle ilaç kullanımı sonucunda halk sağlığına olumsuz etkiler görülmektedir. Bunlardan birkaç tanesine örnek verecek olur isek aşağıdaki gibidir;

1. İnternet, televizyon, radyo vb. araçlarla yapılan reklamlar sonucunda gerek ilaç gerekse gıda takviyesi kullanımında artış olmuştur. Buna bağlı yine haberlerde izlediğiniz ve/veya dinlediğiniz doğrultuda hastaneye başvuru hatta ölüm oranları artmıştır.
2. Anlık şikayetlerde sağlık personeli olmayan kişilerce (komşu, akraba vb.) tavsiye edilen ilaçlar ya da gıda takviyeleri yine halk sağlığını tehdit etmiştir.
3. Son yıllarda özellikle yaşlılarda çoklu ilaç kullanımına bağlı artan uyunç sorunu gözlenmektedir. (Çok fazla ilaç kullandığı için ilaçlarını doğru kullanamama, ilaçların birbiri ile etkileşime girmesi vb.)
4. Çocuk hastalar için ebeveynler hala tam olarak ilaç kullanımını bilmemektedir. (Aynı reçetede yazılı 2 ateş düşürücünün aynı anda çocuğa verilmesi ya da aynı etken maddeyi içeren biri ağrı kesici- ateş düşürücü, diğeri grip-nezle- soğuk algınlığı ilacının aynı anda verilmesi)
5. Sosyal medya araçları “bitkisel, doğal, zararsız vb.” sloganlar ile ürünleri yanlış tanıtmaktadır. Olumluolumsuz olabilen bu bilgilere itibar etmeden en doğru bilgiyi sağlık çalışanlarından ya da bu konu ile ilgili yasal mercilerden almanız sağlığınız açısından daha doğru olacaktır.

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM I: ÖZBAKIM VE HASTA HAKLARI

1. 1.  Özbakım nedir?
   2.  Bir hastanın özbakımdaki hakları nelerdir?
   3.  Hasta sorumlulukları nelerdir?

BÖLÜM II: İLAÇ KULLANIMI

1. 1.  İlaç nedir?
   2.  Orijinal ve jenerik ilaç nedir?
   3.  Muadil (eşdeğer) ilaç nedir?
   4.  Bitoteknolojik ve biyobenzer ilaç nedir?
   5.  Akılcı ilaç kullanımı nedir?
   6.   Neden ilaç tedavisi alıyoruz?
   7.  İlaç kullanımında nelere dikkat etmeliyim?
   8.  İlaç tedavisine neden uyum göstermeliyim?
   9.  İlaçlardan en iyi şekilde faydalanmak için neler yapmalıyım?
   10. İlacımı güvenli şekilde kullanabilmek için ne yapmalıyım?
   11.  İlaç kullanım talimatları ve bazı özel uyarılar
   12. İlacın aç ok karna alınması ne demektir?
   13. Aç karna alınması gereken ilacımı tok karna aldım ne yapmalıyım?
   14.  Hangi ilaçlar mutlaka tok karna alınmalıdır?
   15.  Yan Etki Nedir?
   16. Yan etki önlemek için neler yapılmalıdır?
   17. İlaç etkileşimi nedir?
   18.  İlaç etkileşimlerini önlemek için ne yapabilirim?
   19.  İlaçlarımı nasıl saklamalıyım?
   20. Son kullanma tarihi geçmiş veya kullanmadığım ilaçları ne yapmalıyım?
   21.  Her ilacı kullanmadan önce hakkında bilmeniz gerekenler
   22. İlaçlarımı kullandığım halde durumum iyileşmedi ne yapmalıyım?
   23.  İlaçlarımı kullanırken durumum iyileştiğinde ilaçlarımı bırakabilir miyim?
   24. Tedaviye doğru devam etmek için neler yapabilirsiniz?
   25.  İlaç zararlarını azaltmak için ne yapabilirsiniz?

BÖLÜM III: SOSYAL GÜVENLİK KURUMU REÇETELERİ VE ÖZEL SAĞLIK SİGORTASI REÇETELERİ FARKLARI, KARŞILANMASI, HASTA HAK VE SORUMLULUKLARI

1. 1.  Reçete nedir?
   2.  Reçetesiz ilaç kullanımı nedir?
   3.  Özel sağlık sigortası ve sosyal güvenlik kurumu reçete farkı nedir?
   4.  Reçetenin karşılanması ve ona sunulmasında hastanın bilmesi gerekenler nelerdir?
   5.  Muayene, reçete karşılanması ve ona sunulmasında hastanın sağlık personeline bildirmesi gereken noktalar nelerdir?

BÖLÜM IV: GIDA TAKVİYELERİ

1. 1. Gıda takviyeleri ilaç mıdır? Güvenle kullanabilir miyim?

BÖLÜM V: İLAÇ KULLANIM İLKELERİ

1. 1. Yaşlılarda ilaç kullanım ilkelerİ
   2. Çocuklarda ilaç kullanım ilkeleri
   3.  Gebelerde ve emzirenlerde ilaç kullanım ilkeleri
   4.  Gebelikte kullanılan takviyeler

KAYNAKLAR

1.1 ÖZBAKIM NEDİR?

Kişisel bakım, kişininin tam bir iyilik hali içerisinde olması demektir. Biraz daha açacak olur isek kişinin sağlığını koruması ve devam ettirmesi için yapmış olduğu herşeydir.

1.2 BİR HASTANIN ÖZBAKIMDAKİ HAKLARI NELERDİR?

Kanun, mevzuat ve yönetmeliklere uygun olmak kaydı ile;

1. Sağlık hizmetlerinden yararlanabilme
2. Sağlık hizmetleri konusunda nasıl faydanalacağını hakkında bilgi isteme
3. Sağlık kuruluşu seçme ve değiştirme
4. Kendisine hizmet veren personeli seçme ve değiştirme
5. Tıbbi kriterlere bağlı olarak öncelik sırası isteme (acil, adli vaka, ölüm v.b.)
6. Modern tıbbi bilgi ve teknoloji gereklerine uygun teşhis konulması ve tedaviye yönlendirilmesi
7. Hastanın kendi bedeninde yapılacak her türlü müdahale için rıza göstermesi
8. Hastanın sağlık durumu ile ilgili bilgi alması
9. Yatan hastalarda dosyayı inceleyebilme ya da bilir kişiye inceletme hakkı
10. Hasta mahremiyetine saygı gösterilmesini isteme
11. Hastanın tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı (kanunen zorunlu haller ve olası olumsuz sonuçlar doğması durumunda)
12. Sağlık kurum ve kuruluşlarında güvenlik içinde olmayı bekleme ve bunu hissetme hakkı
13. Sağlık kurum ve kuruluşları imkanlarında hastanın dini görevlerini yerine getirebilme ve dini hizmetlerden faydalanma
14. İnsani değerlerine saygı gösterilmesini isteme, kişilik değerlerine uygun şekilde ve ortamda sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkı
15. Sağlık kurum ve kuruluşlarına belirlenen usul ve esaslara uygun olarak hastanın ziyaretçi kabul hakkı
16. Refakatçi bulundurma hakkı (hekimin uygun görmesi ve kurum imkanına göre)
17. Hasta ve hasta haklarına ihlal söz konusu ise mevzuat çerçevesinde her türlü müracaat, şikayet ve dava açma hakkı

1.3 HASTA SORUMLULUKLARI

1. Genel sorumlulukları

1. Kişi kendi sağlığını korumaya yönelik tavsiyelere uymalıdır.
2. Kişi için uygun ise kan verebilir ve organ bağışlayabilir.
3. Basit durumlarda kendi bakımlarını yapabilirler.

2. Sosyal Güvenlik Durumu

1. Hastanın kurum bilgileri hastanelere zamanında bildirilmeli
2. Hasta sağlık, sosyal güvenlik ve kişisel bilgi değişikliklerini zamanında bildirilmeli

3. Sağlık çalışanlarını bilgilendirme

1. Hasta geçmişte yaşadığı hastalıklar, aldığı tedaviler, var ise alerjik reaksiyonları, düzenli ve sürekli kullandığı ilaçlar konusunda tam ve eksiksiz bilgi vermelidir.
2. Tedavi uygulanırken yeni gelişen değişiklikler ve şikayetlerini bildirmelidir

4. Hastane kurallarına uyma

1. Hasta başvurduğu sağlık kuruluşunun kural ve uygulamalarına uymalı
2. Tedavi, bakım ve rehabilitasyon süresince sağlık personeli ile işbirliği içerisinde olmalı
3. Hastane personeli ve diğer hastaların ve ziyaretçilerin haklarına saygı göstermeli
4. Hastadan kusurlu kullanım ve kasıtlı olarak kuruma ait demirbaş ve sarf malzemelerine verdiği zarar ve ziyan tazmin edilir.

5. Tedavisi ile ilgili önerilere uyma

1. Hasta tedavisi ile ilgili her türlü tavsiyeyi dinlemeli ve anlamadığı yerleri sormalıdır. (İlaçlar buna dahildir.)
2. Hasta tedavisi ile ilgili önerilere uyum sağlayamayacak ise bu durumu sağlık personeline bildirmelidir.
3. Hasta sağlık bakım ve taburcu olduktan sonra bakım planını beklediği gibi doğru anlayıp anlamadığını belirtmesi gerekmektedir.
4. Hasta uygulanacak tedaviyi reddeder ya da önerilere uymaz ise doğacak sonuçlardan kendi sorumludur.

Hasta hakları başvuru şekilleri

1. 184 SABİM (Sağlık Bakanlığı İletişim Merkezi)
2. T.C. Sağlık Bakanlığı Hasta Hakları Başvuru Formu
3. 150 BİMER ( Başbakanlık İletişim Merkezi)
4. Hasta haklarına bizzat başvuru
5. İl Sağlık Müdürlüğü, kaymakamlık ve valilikten gelen başvuru

Reçete nedir?

Hekimin hastaya tedavisi için verdiği ilaçların adetleri ve kullanım şekillerinin yazılı olduğu belgedir.

Manuel reçete: Doktorun kağıt üzerine kaşesi ve imzası ile birlikte yazdığı reçetelerdir.

E- reçete: Hekimin elektronik ortamda yazdığı reçetelerdir. Size harf ve sayı içeren bir kağıt verilir. TC niz ile beraber reçete sistemde açılmaktadır. TC’ niz olmadan reçete açılamaz.

Kırmızı ve yeşil reçete: Bağımlılık yapma olasılığı olan veveya suiistimal edilen (kötüye kullanım) ilaçları içeren reçetelerdir.

Mor ve turuncu reçeteler: Kan ürünleri ve faktörler gibi özel durum reçeteleri

Bunlar normal reçeteler gibi veri tabanına elektronik ortamda kaydedilmektedir ama kontrolü ayrıca il ve ilçe sağlık müdürlüklerinin veri tabanlarında toplanıp Sağlık Bakanlığına bildirilmektedir.

Bir de bazı ilaçlar izlem gerektirmektedir. Kırmızı, yeşil, mor ve turuncu gibi reçetelerden bağımsız olan bu reçetelere hasta bilgi formu, hasta onam formu gibi formlar verilmektedir. Bu ilaçlar “hastaya verebileceği yüksek zararlara karşı hasta bilgilendirilmiş ve buna rağmen hasta kullanmak istiyorkullanılması gerekiyor hastanın rızası var” anlamını taşır.

Elektronik reçetelerinizin detaylı bilgilerini doktorunuz, eczacınızdan alabileceğiniz gibi e-nabız gibi uygulamaları indirerekte reçete detaylarınıza ulaşabilirsiniz.

Reçetesiz ilaç kullanımı nedir?

Türkiye’ de henüz uygulaması olmayan ama taslağı hazır olan bir durumdur. Birçok ülkede OTC kısaltması ile geçen “over the counter” yani tezgah üstü ilaçlar hastaların şikayetleri doğrultusunda alabileceği ilaçlardır. İlgili kurumlarca geri ödemesi yoktur. Kişi ücretli olarak örneğin grip-nezle-soğuk algınlığı ilacını alabilir.

Bu uygulama halen okur yazarlıktan tutunda bilinçli tüketici olma kısmında eksik kısımlarımız tamamlanmadan yürürülüğe konulup konulmaması kısmında tartışmalıdır. Çünkü en basit grip nezle soğuk algınlığı ilacı içindeki dekonjestan dediğimiz burun tıkanıklığı giderici maddeler kişide özel duyarlılık, tansiyon hastası olma v.b. nedenlerde tansiyon yükselmesine sebep olabilir. Yine bazı ağrı kesicilerin tezgah üstü verilmesi parasetamol için karaciğer hastalıklarında, ibuprofen için mide kanamaları ve böbrek fonksiyonlarında bozulmalara sebep olabileceği için tartışmalıdır. Amerika’ da yaygın olan sistem yüzünden hasta ilaç zehirlenmeyan etki yüzünden hastaneye başvurma oranları yüksektir.

Akılcı ilaç kullanımı nedir?

Bir ilacın temininden tüketimine kadar geçen süreçte herşeyin doğru şekilde yapılmasıdır. Yani hastanın şikayetleri doğrultusunda doktora giderek, doktor reçetesi ile eczaneden karşıladığı ürünleri, doğru zamanda, doğru şekilde ve doğru bilgi ile alıp doğru zamana kadar kullanması aynı zamanda maliyetlerinin az olmasını kapsar.

Belirlenen doğru ilacın,

• doğru miktar

• doğru uygulama yolu

• doğru zaman

• doğru hasta

• maliyet uygunluğu da dikkate alınarak kullanılması ilkelerinin bütünüdür.

Özel sağlık sigortası ve genel sağlık sigortası reçete farkı nedir?

Genel sağlık sigortası kapsamında devletin bakımı altındasınızdır. Devlet tarafından ödediğiniz primlerce sağlık hakkından yararlanırsınız. Özel sağlık sigortası ise bireysel olarak ya da çalıştığınız şirketlerce yaptırılan sigortaları kapsar.

Genel sağlık sigortalarının kuralları herkese eşittir. (yeşil kart hariç- hastane tedavi protokolleri farklıdır.)

Özel sağlık sigortaları ise imzaladığınız poliçelerde yazılan maddelere göre ödeme kapsamları değişir. Şirketten şirkete ve bireyden bireye ilacıgıda takviyesini ödeme farklılıkları söz konusudur.

Reçetenin karşılanması ve hastaya sunulmasında hastanın bilmesi gerekenler nelerdir?

1. Hastalığının ne olduğu
2. Hastaya hangi ilaçları yazdığı
3. İlaçların ne işe yaradığı
4. İlaçları ne zaman kullanması gerektiği
5. İlaçları ne kadar kullanması gerektiği
6. İlaçların birbiri ile etkileşimi, gıdalarla etkileşimi
7. İlaçları kullanırken hangi yan etkileri görebileceği ve o yan etkileri görünce ne yapması gerektiği

Muayene, reçete karşılanması ve hastaya sunulmasında hastanın sağlık personeline bildirmesi gereken durumlar nelerdir?

1. Yaşam ve beslenme tarzı
2. Altta yatan var olan hastalıklar
3. Daha önce geçirmiş olduğu rahatsızlıklar
4. Daha önce kullanmakta olduğu ya da halen kullanmaya devam ettiği ilaçlar
5. Var olan alerjik reaksiyonları
6. Daha önce ilaç kullanırken geçirmiş olduğu ilaca bağlı alerjik reaksiyonları

İlaç nedir?

Bir hastalığın tedavisi, önlenmesi, semptomlarının azaltılması ya da kişinin sağlığının korunması amacıyla verilen maddelerdir.

İlaç eczanede doktor reçetesiyle satılan ve eczacı tarafından sunulan ve bir hastalığın teşhisini, iyileştirilmesini veya belirtilerinin azaltılmasını sağlayan veya hastalıktan korunmayı mümkün kılan bir üründür.

Orijinal ilaç ve jenerik ilaç nedir?

Uzun araştırmalar ve klinik çalışmalar sonucunda  belli hastalıkhastalıklar üzerine olumlu etki yaptığı kanıtlanmış, temeli patentli moleküle dayanan ve daha önce benzeri olmayan yeni ilaçlar için kullanılan uluslararası terimdir.

Jenerik ilaç yani eşdeğer ilaç ise orijinal ilacın korunma süresi bittikten sonra piyasaya sürülen ve ona benzer yapılan aynı etkinlikteki ilaçların adıdır. Jenerik ilaç orijinal ile aynı etkinlikte, kalite de ve güvenirlikte olmalıdır.

Jenerik ilaç, orijinal ilaçla aynı etken maddeyi, aynı miktarda içermelidir. Aynı formülasyonda ve farmasötik şekilde olmalıdır. Orijinal ilaçla biyoeşdeğer olduğunun kanıtlanmış olması gerekmektedir. Biyoeşdeğerliliği kanıtlanmış jenerik ilaçlar, yüz milyonlarca dolarlık araştırma harcaması yapmak zorunda kalmadan, orijinal ilaçların kanıtlanmış etkinlilik ve güvenlilik profiline dayanılarak piyasaya sunulurlar. Dolayısıyla jenerik ilaç çok daha ucuza mal edilebilir.

Jenerik ilacın daha ucuza üretilmiş olması onun kalitesiz olduğunu göstermez aksine ülke ekonomisine faydasını gösterir.

Muadil ilaç paradoksu!!!

Hastalarda “hep doktorun yazdığının aynısı olsun.” cümlesi duyulur ama zaten doktor ister orijinal ister jenerik ilaç yazsın, eczacı eşdeğer verirken bile bu ürünlerin etkinliğinin aynı olması ABD’de FDA, Avrupa Birliğinde Avrupa İlaç Ürünleri Değerlendirme İdaresi EMEA ve Türkiye de Sağlık Bakanlığı tarafından yapıldıktan sonra piyasaya sürülmektedir. Bu yüzden hastalar muadil ilaçları güvenle kullanabilirler.

Biyoteknolojik ilaç ve biyobenzer ilaç nedir?

Biyoteknolojik ilaçlar kimyasal bileşimler yerine biyolojik yöntemlerle, organizmalardan ve canlı sistemlerden üretilen ürünlerdir. Bu tanım bazı kan ürünlerini, çeşitli immunolojik ürünleri ve rekombinant DNA teknolojisi veya monoklonal antikor yöntemleri ile elde edilen ürünleri kapsar. Biyobenzerler ise orijinal biyoteknolojik ürünlerin patent süresi dolduktan sonra üretilen benzer versiyonlarıdır. Biyobenzer ilaçlar, orijinal ilaçlarla biyolojik ürün anlamında benzer, fakat özdeş değildirler.

NOT: Bu ürünler nadir hastalıklarda kullanılan ilaçlar olup orijinal ilaç ve jenerik ilaç kavramından farklıdır.

Majistral ilaç nedir?

Yapısı ve şekli bizzat hekim tarafından ve her hasta için ayrı ayrı belirlenir ve bu esaslar dahilinde eczanede hazırlanan ilaçlardır.

Ofisinal İlaç nedir?

Kurallara göre standart şekilde bir laboratuvar veya fabrikalarda hazırlanıp ambalajlanarak piyasaya verilir.

Neden ilaç tedavisi alıyoruz?

1. Hastalığın tedavisi
2. Mevcut şikayetlerin azaltılması ve zaman içerisinde düzelme sağlanması

İlaç kullanımında nelere dikkat etmeliyim?

1. Doktor her şikayetinizde ilaç yazmak zorunda değildir. Bazen yaşam tarzı değişikleri önerileri (egzersiz, diyet v.b.) bile o şikayetin geçmesi için yeterli olacaktır.
2. Doktorun önerdiği sürede ve şekilde kullanınız.
3. Eğer reçetesiz bir ilaç ise mutlaka sağlık personelinin önerilerine veya ürün üzerindeki kullanım talimatlarına uygun tüketiniz.
4. Bazı ilaçlar içindeki prospektüste yazan kullanımdan farklı amaçlarla verilmektedir. Biz buna endikasyon dışı kullanım diyoruz. Bu doğrultuda verilen ilaçların kullanım talimatlarına uygun olup olmadığını sağlık personeli ile teyit ediniz.
5. Tedavi alıyorsanız prospektüste yazan yan etkiler konusunda endişeler, ilaç bitmeden iyileşme v.b durumlarda doktorunuza danışmadan ilaç kullanmayı kesmeyiniz.
6. Alkol ile beraber ilaç kullanmayınız.
7. Sadece alkol ile değil ilaçlar beraberinde aldığınız süt, meyve suyu, meşrubat, kahve, çay v.b. içecek hatta gıdalar ile bile etkileşime girmektedir. Lütfen özel beslenme uyarıları var ise ilaçla beraber uyunuz.
8. Bazı ilaçlarda ortaya çıkan yan etkiler ilaca ilk başlamanızda ortaya çıkıp zamanla kaybolacaktır, lütfen 10-15 gün gibi bir süre bekleyiniz. (Alerjik reaksiyonlar, hayatı olumsuz etkileyecek orta ve şiddetli durumlar dışında)
9. İlaçlar hakkında hiçbir fikri olmayan internet  bilgileri, ilacı daha önce kullanmış kişilerin yaptığı bloglar, komşularınız v.b. kişilerden bilgi almayınız. Şunu unutmayınız; bir ilaç size iyi gelse bile benzer semptomları gösteren başka bir kişide aynı etkileri yapmayacağı gibi, farklı yan etkilerde yapabilir. Ayrıca kilo, vücudun genetik yapısı (enzim eksiklikleri gibi)  v.b. sebeplerle ilacın vücuda alımından sonra emilimi, dağılımı ve atılımı değişebilir bu da farklı sorunlara neden olabilir.
10. İlaçları size söylenen dozlarda kullanınız ve amacı dışında kullanıp, ilaçları başkalarına önermeyiniz.
11. Gebelik veya emzirme durumunda mutlaka durumu belirtiniz.
12. Bazı ilaçlar dikkat gerektiren işlerde konsantrasyonu azaltabilir ve uyku hali yapabilir. Bu tarz işlerle meşgul iseniz mutlaka sağlık personeline bilgi veriniz.
13. Bir ilaca başlamadan önce kullanmakta olduğunuz diğer ilaçlar ve var olan hastalıklarınız, geçmişte geçirdiğiniz ilaçlar ve var olan hastalıklarınız konusunda doktorunuza bilgi veriniz.
14. Acil durum ilaçlarınız var ise (örneğin astım krizleri, yüksek tansiyon için dil altı ilaçları v.b.) bu ilaçları kolay ulaşabileceğiniz yerlerde bulundurunuz.

İlaç tedavisine neden uyum göstermeliyim?

1. Hastalığın ilerlemesini önlemek
2. Hastalığın nüks etmesini önlemek
3. Tamamen iyileşmek
4. Hayatı olumsuz etkileyen semptomlarını azaltmak veveya gidermek
5. Yaşam kalitesini arttırmak

İlaçlardan en iyi şekilde faydalanmak için neler yapmalıyım?

1. Doğru ilaç (doktorun kişiye özel olarak yazdığı ilacı kullanmak)
2. Doğru doz (doktorun kişiye özel dozda yazdığı şekilde kullanmak)
3. Doğru uygulama şekli (ilacın kullanım şekline uygun olarak kullanmak, bazen kişiye göre değişebilir. Örneğin bazı astım vakalarında kortizon ampulleri doktor tarafından kişiye enjeksiyonla uygulama yerine ağızdan içilmesi tavsiye edilebilir ya da bazı düşük durumlarında progesteron içeren jelatin kapsüller ağızdan almak yerine doktor tarafından vajinal uygulama yaptırılabilir.)
4. Doğru hasta
5. Doğru zaman (ilacın aç, tok verilemesi de dahil olmak üzere yemekler ve gıdalarla etkileşiminin dikkatlice irdelenmesi gerekmektedir.)

Bu kısım akılcı ilaç kullanımının ana kısımlarıdır. Bu hususlara dikkat edildiğinde halk sağlığı maliyeti de azalacağı için kavram akılcı ilaç kullanımına uymaktadır.

İlacımı güvenli şekilde kullanabilmek için ne yapmalıyım?

İlaç tedavi edici etki ile toksik etkileri bir arada barındırır ve etkinin tedavi edici veya toksik olmasını sağlayan faktör belirli zaman aralığında uygulanan dozdur.

İlacın üretim kısmında zaten kalite kontrol, GMP gibi yöntemler uygulanıp doğru şekilde depolanıp, doğru şekilde halk sağlığı için sunulmaktadır fakat hasta ilacı aldıktan sonra da güvenli kullanım kısmından ilk saklama şekli ile sorumludur.

1. İlacın bozulmaması için doğru saklanmaya özen gösterilmelidir. Birkaç örnek verecek olur isek;

1. İlaçlar genellikle oda sıcaklığında saklanır fakat insülin, sulandırılan bazı öksürük şurupları ve antibiyotik şuruplar mutlaka sulandırıldıktan sonra buzdolabında saklanmalıdır. Fakat bazı sulandırılan şuruplar belli süre boyunca (genelde 7-10 gün) oda sıcaklığında da saklanabilir. İlacın saklama koşulu ürünün üzerinde yazmaktadır. Ayrıca sağlık personeli de size gerekli bilgiyi verecektir.
2. İnsülinler oda sıcaklığında saklanmalıdır fakat kullanmakta olduğunuz insülin kalemini 1 ay (yeni talimatlara göre 15 gün) oda sıcaklığında saklayabilirsiniz.
3. İlaçlar ışık ve nemden uzak alanlarda saklanmalıdır. İlaçları özel saklama koşulunda yazmıyor ise buzdolabı, mutfak ya da banyo gibi nemli ve sıcak bölgelerde saklamayınız. Ayrıca çok güneş alan odalardan da uzak tutunuz.

2. İlacı uygun zamanda, doğru şekilde alınız. Örneğin; aç ya da tok alım, sabah ya da akşam alın önerilerine uyunuz. Zaman aralıkları önemli olan ilaçlarda  alım saatlerine önem veriniz.
3. Size önerilen dozlardan daha az ya da daha fazla kullanmayınız.
4. Doktorunuz size özel yazmış ise kullanınız, başkalarının ilaçlarını kullanmayınız. İnternet reklamları ve blog bilgilerine önem vermeyiniz.

İnternet ve blog bilgileri sadece ilaçlar için geçerli değildir. Kozmetik ve dermokozmetik ürünlerden tutun da ilaç olmayan gıda takviyeleri de buna dahildir. Ayrıca sahte ürünlerle karşı karşıya olabileceğinizi de unutmayınız.

İlaç uygulama yolları

1. Oral (ağızdan)
2. Parenteral (enjeksiyon ile damar içi ya da kas içi ya da deri altı olabilir. )

1. Damar içi: İntravenöz (i.v.)
2. Kas içi: İntramusküler (i.m.)
3. Deri altı: subkütan (s.c.)

3. Topikal (cilt üzerine kullanım)
4. Vajinal
5. İntranazal (burun içine uygulama)
6. İntraoküler (göz içine uygulama)
7. Rektal (anüsten uygulama, dışkılama bölgesine olan uygulama, makattan uygulama, anal uygulama)
8. İnhalasyon (akciğerlere hava yolu ile ilacı alma)
9. Transdermal (cilde yapıştırma yolu ile ilacı uygulama)
10. Bukkal (ağız iç yanağına uygulama)
11. Sublingual (dil altı eritme yolu ile ilacı uygulama)

İlaç kullanım talimatları ve bazı özel uyarılar:

1. Tabletler:

1. İlaçlarınızı mutlaka kutusunda muhafaza ediniz.
2. Işık, ısı ve nemden uzak tutunuz.
3. Yanınızda taşımanız gerekiyor ise ve ilaç saklama kutusu taşımak zorunda iseniz mümkünse günlük, gerekiyorsa haftalık dışına çıkmayınız.
4. İlaçları şişeden almanız söz konusu ise elinizi değdirmeden kapağını kullanarak, sadece kullanacağınız ilaca elinizi değdirerek alınız. Elinizdeki nemin az da olsa ilaçlara geçebileceğini unutmayınız.
5. Hastanın özel bir durumu söz konusu değil ise kullanılan tabletleri bölmeyiniz ve ezmeyiniz.
6. Mutlaka bölünmemesi ve ezilmemesi gereken ilaç grupları vardır. Bunlar enterik kaplı(bağırsakta açılan) ve kontrollü salınımlı (belli zaman aralıklarında düzenli salınım yapan) tabletlerdir. İlaçlarda bunları “mr, sr, retard, xr” gibi isimlerle görürsünüz.

2. Kapsüller:

1. Tıpkı tabletler gibidir. Özel durumlar haricinde içlerindeki toz, mikropelletler boşaltılmamalıdır.

NOT:

1. Tablet ve kapsüller bol su ile alınmalıdır. Çünkü hem ilacın çözünmesini arttırır hem de mide boşalma süresini kısaltarak etkinliğin daha çabuk emilip daha fazla su ile kana karışması sağlanır.
2. Tabletlerde bazen kırılmayı engellemek için içerisinden pamuk çıkmaktadır. Bu pamuklar ambalaj açıldıktan sonra hemen atılmalıdır. Çünkü pamuk çok fazla nem çeker.

3. Süspansiyonlar (Sulandırılan şuruplar):

1. Şişenin içindeki tozu önce çalkalayınız. Yarısına kadar su koyunuz (içerisinde su var ise mutlaka o su ile, eğer yok ise kaynatılmış soğutulmuş su ile) çalkalayınız ve 5 dakika bekleyiniz. 5 dakika sonra istenilen çizgiye kadar suyu tamamlayınız
2. Yukarıdaki işlemlerden 30 dakika beklendikten sonra süspansiyon kullanıma hazır hale gelir.
3. Süspansiyon her kullanımında iyice çalkalayınız.
4. Üzerindeki kullanım talimatına göre oda sıcaklığında ya da buzdolabında saklayınız.
5. Süspansiyonların hepsinin ortak özelliği kullanım sürelerinin olmasıdır. 7-14 gün içerisinde mutlaka kullanılmayan kısım atınız.

4. Göz damlasıGöz merhemi:

1. Önce ellerinizi iyice yıkayınız. Ellerinizi kurulayınız.
2. Başınızı arkaya doğru eğiniz.
3. İşaret parmağınız ile alt göz kapağınızı aşağı doğru çekiniz ve ilacınızı gözünüz dahil olmak üzere başka yerlere değmeyecek biçimde damlatınız.
4. Göz merhemi uyguluyor iseniz yine işaret parmağınızla alt göz kapağınızı çekerek, göz kapağının içerisine 1 cm uzunluğundaki merhemi koyabilirsiniz. Uygulamadan sonra gözünüzü birkaç kere kırpınız.
5. Göz merheminin fazlasını temiz bir mendil ile alabilirsiniz. Bir süre bulanık görmenize sebep olacağı için korkmayınız.
6. 2 veya daha fazla damla arka arkaya kullanmakta iseniz damlalar arasına 5 dakika zaman farkı veriniz. 5 dakikadan daha kısa sürede damlatılan bir sonraki damla göz tarafından emilmeden atılacaktır.
7. Önce merhem kullanmış iseniz ve sonra damla kullanacak iseniz merhem ile damla arasına 10 dakika zaman farkı veriniz. Önce damla kullanmış ve sonrasında merhem kullanacak iseniz yine 5 dakika zaman farkı yeterlidir. 2 merhem bir arada kullanılacak ise 2 merhem arasına 10 dakika zaman farkı verilmelidir.
8. Tedavi boyunca kontakt lens kullanmayınız.
9. Göz damlalarını kapak açıldıktan 15 gün sonra (bazı ilaçlarda 1 ay), göz merhemlerini kapak açıldıktan 4 hafta sonra atınız.

5. Kulak damlaları

1. Kulak damlanızı ılık hale getiriniz. Vucut ısısına getirilmemesi denge problemlerine sebep olabilir.
2. Kulak damlasını söylenen miktarda damlattıktan bir süre sonra yine başınız eğik pozisyonda kalınız.

6. Burun damlaları

1. Burnunuzu yavaşça boşaltınız.
2. Ellerinizi sabunlu su ile yıkayınız.
3. Damlalık ile damlatıyorsanız kafanızı arkaya doğru eğerek damlatma işlemini gerçekleştirin. Birkaç dakika bu pozisyonda bekleyiniz.
4. Burun spreyi kullanıyor iseniz burnunuzu iyice temizleyiniz ve ellerinizi yıkayınız. Başınız dik olacak şekilde önerilen sayıda püskürtme işlemini gerçekleştiriniz.
5. Önerilen süre boyunca damla ve spreyleri kullanabilirsiniz.

7. Dil altı uygulama

1. Tabletleri kesinlikle yutmayınız ve çiğnemeyiniz.
2. Tabletleri dil altı veya alt dudak diş eti arasına veya yanak ve alt diş eti arasına yerleştirilebilir.
3. Tabletten sonraki 30 dakika boyunca bir şey yiyip içmeyiniz, sigara kullanmayınız.

8. Transdermal uygulama (flaster yapıştırma)

1. Ellerinizi uygulamadan önce ve sonra yıkayınız.
2. Saçlı, yaralı ve yağlı bölgelere uygulama yapmayınız.
3. Kuru ve temiz bir bölgeye ( karın, sırt-omuz bölgesi genelde en uygun bölgedir)
4. Güneş ışığı görmeyecek alana yapıştırınız.
5. Yukarıdan aşağı doğru flasteri 10-20 saniye bastırarak yapıştığına emin olunuz.
6. Flasterleri sürekli aynı bölgeye yapıştırmayınız, aynı bölgeye tekrar yapıştırma süresi olarak 1 hafta ara veriniz.

• Supozituvar (fitiller)

1. Tuvalete çıkma ihityacınız var ise gideriniz.
2. Supozituvarı ambalajından çıkarınız, çömelerek ya da bir bacağınızı öne doğru kıvırarak yatınız.
3. Fitilin ince ucu anüse girecek şekilde makata yerleştiriniz. En az 1 saat tuvalete çıkmayınız.

NOT: Makat, dışkıladığınız bölge olan anüs anlamındadır.  Hala birçok hastamızın yanlış bölgeye ilaç uyguladığına şahit oluyoruz. Ayrıca vajinal ve anal fitillerde uygulanırken tahrişi önlemek için soğuk su ile uygulama yapılmalıdır.

4. Vajinal fitiller, özellikle gece yatarken ya da sabah uygulanacak ise sabah yataktan kalkmadan önce uygulanır. Bel bölgesi hafiften yükseltilmelidir. 

Sık karşılaşılan ilaç kullanım hataları:

1. Aç karna alınması gereken ilacı tok karna aldım ok karna alınması gereken ilacı aç aldım. Herhangi bir problem olur mu?

Öncelikle aç ve tok kavramına bakalım.

Aç karna: Yemekten 1 saat önce veya yemekten 2 saat sonra

Tok: Yemeklerden sonradır.

Kısa süreli ve anlık tedavide çok önemli olan bu durum uzun dönem kullanımda önemini yitirmektedir. Anlık bir ilaç kullanımı söz konusu ise ( örneğin bakteriyel bir bademcik şişmesi yüzünden hekiminiz antibiyotik reçeteledi ve aç alınması gerekiyor, bu durumda önemli)kullanım talimatlarına uyunuz. Çünkü ilaç emilim oranı değişmez ama hızı değişeceği için tedaviniz olumsuz yönde etkilenebilir.

Hangi ilaçlar mutlaka tok karna alınmalıdır.

1. Mideyi tahriş edecek ilaçlar (kortizonlar, ağrı kesiciler v.b.)
2. Kontrollü salınımlı ilaçlar
3. Bulantı yapacak ilaçlar
4. Dar terapötik index ilaçlar (kanda izlenen ilaç grupları. Digoksin, lityum, varfarin v.b.)

2. Almam gereken saati kaçırdım ne yapmalıyım?

Bu durum ilaçtan ilaca göre ve alım zamanlarına göre değişmektedir. Günde 1, haftada 1, ayda 1 kullanımdaki ilaçlar için alım zamanı çok önemli bir kavram değildir. Aldığınız saatten 1-2 saat öncesonra alabilirsiniz.

Eğer günde 2 ve daha fazla alım söz konusu ise zaman aralıkları önem kazanmaktadır. Yarım saat gibi kısa bir süre kaçırmış iseniz ilacı almayı hatırladığınız anda alınız ve diğer doza eskiden kaçta almanız gerekiyor ise öyle devam ediniz. Diğer doza yakın bir zamanda unuttuğunuz dozu almayı hatırlamış iseniz unuttuğunuz dozu almayıp, bir sonraki dozu kaçta almanız gerekiyor ise öyle devam ediniz.

3. Mutlaka takibi gerektiren ilaçlar nelerdir?

Kardiyoaktif ilaçlar:  Digoksin, digitoksin, amiodaron, lidokain, prokainamid, kinidin, propraonolol, flekainid, disopramid

Antibiyotikler: Amikasin, gentamisin, tobramisin, vankomisin, netilmisin

Antidepresanlar: Lityum, trisiklik antidepresanlar

Antiepileptik ilaçlar: Fenitoin, fenobarbital, karbamazepin, valproik asit, etosüksimid, lamotrijin

İmmunosüpressif ilaçlar: Takrolimus, sirolimus, siklosporin, evorilimus, mikofenolik asit (MPA)

Kanser kemoterapisinde kullanılan ilaçlar: Metotreksat dahil

Bronkodilatatör ilaçlar: Teofilin, aminofilin

Toksikolojik açıdan takip edilenler: Parasetamol, salisilik asit, etanol

Proteaz inhibitörleri: İndinavir, ritonavir, lopinavir, atazanavir, nelfinavir

Kan sulandırıcı ilaçlar: Comadin (INR takibi)

Özel hastalıklarda kullanılan DMARD ve bDMARD ilaçlar: Anti-TNF ilaçları, hidroksiklorokin (göz takibi gerektirir)

4. Suistimal edilen ilaçlar:

Amfetamin, metamfetamin, kokain, metadon, kodein, morfin, meperidin, oksikodon, propoksifen, LSD, fensiklidin, Sikloplejin, pregabalin, gabapentin

Yan Etki Nedir?

İlacın kullanımından sonra istenmeyen etkileridir. Normalde kullanılması gereken dozlara uyulduğunda da ortaya çıkabilmektedir.

Bunlar klinik araştırmalarla tespit edilip prospektüste yazdığı gibi, prospektüste yazmayan ekstra yan etkiler ve uzun dönemde ortaya çıkan  yeni yan etki bildirimleri TÜFAM’ a yapılır. TÜFAM’ dan geri bildirimlerle TİTCK (Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu) farmakovijilans birimine bildirilmesi ile halk sağlığını korumayı amaçlamaktadır.

Lütfen prospektüste yazmayan bir yan etki geliştiğinde doktorunuz ve TÜFAM ile iletişime geçiniz.

e-posta: tufam@titck.gov.tr 
Telefon: 0 312 218 30 00
Faks: 0 312 218 35 99
Ücretsiz Yan Etki Bildirim Hattı: 0 800 314 00 08 (sabit hatlardan aranabilmektedir)

Yan etki önlemek için neler yapılmalıdır?

İlaç etkileşimi nedir?

İki veya daha fazla ilaç bir arada kullanılırken birinin etkisinin diğerdiğerlerinin etkinliğini arttırmasıazaltmasıdır. Bu da hastanın sağlık durumu açısından istenen bir durum değildir.

En basit örneği antibiyotiklerden tetrasiklin veya florokinolon grubu antibiyotikler ile antiasitlerin kullanımıdır. Antibiyotiği tok karna aldınız ve evde de aynı zamanda kalsiyum, magnezyum içeren bir antiasit içtiniz.

Eğer aralarına 6 saat ara vermez iseniz antibiyotiğin emilimi azalacaktır. Bu da iyileşmenizi zorlaştıracaktır.

İlaç etkileşimlerinde bir de ilaç gıda etkileşimi söz konusudur. Bu basit bir yiyecek olabileceği gibi gıda takviyesi de olabilir. Yine aynı örnekten gidecek olur isek, tetrasiklin grubu antibiyotik kullanırken süt ve süt ürünleri tüketimine en az 2 saat ara vermelisiniz yoksa yine antibiyotikten fayda göremezsiniz.

Yine çok fazla kullanılan gıda takviyelerinden biri olan sarı kantaron birçok ilaç ile etkileşmektedir. Çünkü karaciğerde bu ilaçların vücuttan atılmasını sağlayan mekanizmayı bloke edip ilaçların kandaki dozlarını yükseltebileceği gibi, aynı zamanda bu mekanizmayı daha fazla çalıştırarak ilacın vücuttan daha hızlı atılmasını sağlayabilir. Bu da ilaçtan yarar görmemenize sebep olur.

Bu gibi etkileşimler olmasa da farklı yan etkilerin şiddetlerini de arttırabilirler. Yine aynı örnekten gidecek olur isek sarı kantaron ile beraber tetrasiklin kullandığınızda güneşe olan duyarlılığınız iyice artacak ve lekelenme hatta güneş yanığı riskiniz çok yükselecektir. Çünkü bu ilacın ve gıda takviyesinin ikisinin de ortak yan etkisi güneşe karşı duyarlılığın artmasıdır.

İlaç bağımlılığı

Bağımlılık denince akla alkol, sigara ve uyuştucu maddeler gelmektedir. Fakat şu andaki gerçek ilaçlara olan bağımlılıktır. Bağımlılık oluşturan ilaçlar;

1. Kırmızı ve yeşil reçete ile satılan uyuşturucu ilaçlar
2. Antidepresanlar
3. Antiepileptikler (özellikle fibromiyalji, nöropatik ağrı tedavisinde kullanılan gruplar)
4. Antipsikotikler
5. Bazı ağrı kesiciler

İlaç etkileşimlerini önlemek için ne yapabilirim?

1. İlaç-ilaç, ilaç-gıda, ilaç-gıda takviyesi etkileşimleri talimatlarını okuyunuz. Bu kullanmakta olduğunuz ilaçların prospektüsünde yer alan “özel kullanım uyarıları ve önlemleri” “diğer tıbbi ürünler ile etkileşimler ve diğer etkileşim şekilleri” kısmında yer almaktadır.
2. Çoklu ilaç kullanımından mutlaka sağlık personelini haberdar ediniz. Olası etkileşimleri o size aktaracaktır.
3. Zaman aralığı verilmesi söz konusu ise mutlaka zaman aralıkları kısmını yazıp talimatlara uyunuz.

İlaçlarımı nasıl saklamalıyım?

1. Isı, ışık ve nemden uzak tutunuz.
2. Üzerindeki saklama talimatlarını iyice okuyunuz.
3. Kendi kutusunda muhafaza ediniz.
4. Tablet ve içerisinden pamuk çıkmış ise tablet kırılmasını engellemek için konmuş olan pamuğu ambalajı açtıktan sonra atınız.
5. İlaç kutusunda saklamanız söz konusu değil ise mümkünde günlük ilaç saklama kutularında taşıyınız. Haftalık saklama kutuları üzerine çıkmayınız.

Son kullanma tarihi geçmiş veya kullanmadığım ilaçları ne yapmalıyım?

Doğru saklanmış ve yıpratılmamış ilaçlarınızı aile sağlık merkezlerine, bakım ve huzur evlerine  kabul ediyorlar ise bağışlayabilirsiniz. Sosyal güvencesi olmayan kişilere hekim kontrolünde doğru ilacın ulaşmasını sağlarsınız. Bunun dışında belediye eczaneleri bulunmaktadır. Belediye eczanelerinde de sosyal güvencesi olmayan insanlara ilgili hekim reçetesi olan sosyal güvencesi olmayan kişilere bu ilaçların dağıtımı sağlanmaktadır.

Bunun dışında çöpe atılmamalı ve imhaya gönderilmelidir. Evde çöpe atılan antibiyotik ve hormonlar basta olmak üzere insanlara ve ekolojik çevreye zarar vermektedir. İmha ile ilgili olarak belediye, il sağlık müdürlüğü v.b. kurumlardan bilgi alabilirsiniz.

Her ilacı kullanmadan önce hakkında bilmeniz gerekenler:

1. İlacın ismi
2. Neden alındığınız
3. Günde kaç tane ve kaç kere almanız gerektiği
4. Olası yan etkileri ve bunlarla karşılaştığınızda ne yapmanız gerektiği
5. Ne kadar süre boyunca kullanacağınız
6. Özel etkileşimleri (gıda takviyeleri, besinler v.b.)
7. İlacın almam gereken dozunu unutursam ne yapmalıyım
8. İlacı kullanırken uzak durmam gereken bir durum var mıdır? 

İlaçlarımı kullandığım halde durumum iyileşmedi ne yapmalıyım?

1. Öncelikle ilaçlarınızı doğru kullanıp kullanmadığınıza dair bilgi için eczacınıza başvurunuz.
2. İlaç alırken beslenme tarzınızı da ya da gıda takviyesi kullanıyor ise onları nasıl kullandığınızı eczacınıza danışınız.
3. Doğru kullanım söz konusu değil ise mutlaka doğru kullanımda 1 hafta deneyiniz.
4. Elinizde ilaç kalmadı ise doktorunuzu bilgilendirip tekrar reçete edip etmeyeceğini öğreniniz.
5. Eğer tüm kullanımlar doğru ise durumu kullandığınız ilaçlarınız ile birlikte doktorunuza bildiriniz.

İlaçlarımı kullanırken durumum iyileştiğinde ilaçlarımı bırakabilir miyim?

1. İlaçlarınızı tavsiye edilen süre boyunca mutlaka kullanmanız gerekmektedir.
2. Daha az süre ile kullanımda durumunuz düzelmiş ise yine doktorun önerdiği süre boyunca kullanmaya devam etmelisiniz.

Gıda takviyeleri ilaç mıdır? Güvenle kullanabilir miyim?

Gıda takviyeleri şunları içermektedir.

1. Vitamin ve mineraller
2. Bitkisel ürünler
3. Aminoasit içerikliler
4. Enzim içerikliler

Bunlar bazılarında karışım halinde de olabilir.

En masum yalan şudur “ Bitkiseldir ve zararlı değildir.” Öncelikle gıda takviyeleri  hayvansal, bitkisel ve doğal içerikli olabilir ve emin olun hepsinin ilaçlarla ya da birbirleri ile etkileşimleri mevcuttur. Diğer bir olay şudur; ilacın bile sahtesi yapılıp tırlar ile kaçırılırken, gıda takviyelerinin de sahteleri mevcuttur. İnternetten aldığınız bu ürünlerin nereden geldiğini bilemezsiniz.

1. En fazla kaçağı olan ve ilaç grubundaki ürünler cinsel sağlık ürünleridir. Erektil disfonksiyon (erkeklerde sertleşme problemi), erken boşalma, penis büyütme v.b. ürünleri kesinlikle internetten siparişini vermeyiniz.
2. İnternette ya da televizyonlarda tanıtılan “her derde deva” ürünlere inanmayınız.
3. Bazı gıda takviyeleri ilaç gibidir ve benzer formulasyonlarının sağlık bakanlığından ruhsatı vardır. Örneğin alfa lipoik asit bir nutrasötiktir (ilaç şeklinde hazırlanmış ve tedavi amacıyla yararlanılan besin ve besin bileşenleri).  Fakat aynı zamanda özellikle nöroloji ana bilim dalının şeker hastalığının sinirsel hasarlarına karşı korumada verdiği ilaçtır (Thioctacid HR). Hatta sosyal güvenlik kurumunca geri ödeme kapsamındadır.
4. İlaç statüsünde olan Madecassol, Tebokan, Hametan, Hamazinc v.b. ürünler aslında bitkisel içeriktedir ama görüldüğü gibi sağlık bakanlığı onaylı, ruhsatlı ilaçlardır.
5. Gıda takviyeleri ilaç değildir ama ilaçlar ile etkileşime girebilir. Hatta normal aldığınız gıdalar ile bile etkileşebilir.
6. Kullandığınız gıda takviyelerini bir ilaca başlamadan önce bu konuda bilgili doktorunuza ya da eczacınıza danışarak alınız.
7. İnternette ve bloglarda yazan bilgilerin olumluolumsuz doğruluğuna inanmayınız.
8. Bazı gıda takviyeleri kişiye bağlı intolerans yapabilir. Fakat bu ilaçlarda görülen milyonda 1 vakalar gibidir. Bu yüzden kişisel değerlendirme çok önemlidir. İlaç olmadıkları için etkinlik potansiyelleri gibi yan etki ve etkileşim kısımları da aynı olmayacaktır.
9. Nerede ve nasıl üretildiği belli olmayan televizyon ve internette satılan ürünleri almayınız. İçeriğinde ağır metal, böcek ve tarım ilaçları ya da biyolojik kirlilik (bakteri, mantar v.b.) olabilir. Bu durumlar sizde daha ağır sonuçlara sebep olabilir.
10. Gıda takviyelerinde standardizasyon kavramı birçok üründe yoktur. Yani içerisinde …. Mg …. İçermektedir yazan kısımlar maalesef analize gönderildiğinde bu şekilde çıkmamaktadır. Ucuz olan markayı değil, devamlılığı olan ve güvenilir olan markaları tercih ediniz.

Yaşlılarda ilaç kullanım ilkeleri:

Hata sebepleri:

1. Çoklu ilaç kullanımları ilerleyen yaş ile beraber artar. 4 veya daha fazla ilacın daha fazla kullanım ise polifarmasi demektir.
2. Toplumdan topluma göre değişşede genel olarak 75 yaş üzeri  hastalarda bu oran %40 ları bulmaktadır ve ciddi bir orandır.
3. Karaciğer ve böbrek gibi çoğu ilacın etkilediği ilk hedef organlar yaşla beraber eskisi gibi çalışmamaktadır. Bu yüzden ilacın veriliş dozu çok önemlidir.
4. İlacın vücutta kalış süresi genel anlamda uzar. Bu da farklı bir riski doğurmaktadır.
5. Vücutta kaslı doku, yağlı dokularda değişimler vardır. Dolayısı ile ilacın vücuttaki dağılımı değişecektir.
6. İlaç, gıda ve gıda takviyelerine karşı duyarlılık yaş ile beraber giderek artar. ( Zamanla görülen alerjik reaksiyonlar )
7. Hafıza, dikkat, görme ve işitme kaybı yaşla beraber artar.
8. Çoklu ve birbirini tetikleyen hastalıklar olduğu için farklı doktorlara ait reçeteler görme daha sık rastlanır.
9. Kronik hastalıklardan kansere kadar birçok hastalık daha sık görülmektedir.
10. Polifarmasi zaten başlı başına düşme, fiziksel haraketlerde zayıflama, bilinç fonksiyonlarında zayıflamaya sebeptir.

Yaşlılarda ilaçların düzenli kullanımı ve takibi:

1. Sağlık probleminizi ve almanız gereken ilaçları öğreniniz.
2. Kendinize en uygun listeyi yapıp unutmayacağınız şekle getiriniz. (Örneğin buzdolabı üzerine asmak, cep telefonu ve bilgisayarda hatırlayıcılar, ilaç saklama kutularına yerleştirerek alım, bir şablon oluşturup o gün kullanılan ilaçları sırası ile yazma v.b. )

Bu listede şunlar yer alsın;

1. İlacın ismi ve ne olduğu
2. İlacı nasıl alacağınız
3. Günde kaç doz kullanacağınız
4. Ne kadar süre devam edeceğiniz (genelde yaşlılarda ömür boyu kullanım mevcuttur ama bazı anlık hastalıklarına ait ilaçları da sürekli ilaçları ile karıştırabiliyorlar.)
5. İlacı ne için kullandığınız
6. Yeniden yazdırılacak mı yoksa yazdırılmayacak mı? Yazdırılacak ise yazdırma zamanınız.

3. Prospektüs bilgilerini okuyunuz eğer anladığınız dilde değil ise mutlaka eczacınızdan basitleştirmesini isteyiniz.
4. Mümkünse tek eczaneye gidiniz ve tüm ilaçlarınızı orada takip ettiriniz.
5. İlaçları saklama koşullarına uygun saklayınız.
6. Herhangi bir yan etki ile karşılaştığınızda ya da beklenmeyen bir etki gördüğünüzde doktorunuza danışınız.
7. Etrafınızda kendi öz bakımını yapabilen ve bilinçli kişilerden birini seçiniz ve hastalığınız, tedaviniz ve süreç konusunda bilgilendiriniz. Bu durum özellikle beklenmedik durumlarda gerek doktora gerekse eczacınıza bilgi verme konusunda tedavinize destek olacaktır.
8. Alkolden mutlaka uzak durunuz.

Çocuklarda ilaç kullanım ilkeleri:

1. Çocuklarda en sık karşılaşılan durum ateştir. Çeşitli sebeplerle gerçekleşen ateşte anneler bebeklerin aylarına göre çaresiz kalıp doktor ya da eczacılarına başvururlar. Genel anlamda 3 ay altı ateşi olan (kaç olursa olsun) tüm çocukların doktora götürülmesi gerekmektedir. 
2. Genel olarak ateş için reçetelenen 2 şurup vardır. Bu şuruplar Türkiye’ de genelde aynı reçeteye girer. Birinin etken madddesi parasetamol iken, diğerinin ibuprofendir. İki ilaç aynı anda verilmemeli arasına en az 4 saat zaman farkı verilmelidir.
3. 6 ayın altında doktor önerisi olmadıkça ibuprofen, 3 ayın altında doktor önerisi olmadıkça parasetamol kullanılmamalıdır.
4. İlaçlar toz süspansiyon ise hazırlanma koşullarına dikkat edilmelidir.

1. Ellerinizi iyice yıkayınız.
2. Önce şişe içindeki tozu çalkalayınız. Sonra şişenin yarısına kadar ilacın içinden çıkan suyu, ilacın içinden su çıkmamış ise kaynatılmış soğutulmuş suyu koyup iyice çalkalayınız. 5 dakika sonra istenen seviyeye kadar suyu çıkarıp iyice çalkalayınız.
3. 30 dakika bekledikten sonra ilaç kullanıma hazırdır.
4. Üzerindeki saklama talimatına göre sakladığınız süspansiyonları, yine üzerinde belirtilen zamanda bitmez ise mutlaka atınız. (Süre genelde 7-14 gün arasındadır.)

5. İlacı kendine ait ölçek ile veriniz. Bazı ölçekler kilo ile hesaplamaktadır. Bu durumda hacim değişmektedir.
6. Evdeki kaşıklar ile çocuğa ilaç vermemeye dikkat ediniz. Doz aşımıaz doz verme söz konusu olabilir.
7. Merhem, losyon ve krem kullanıyor iseniz çocuklarda deri çok ince olup özellikle kasık bölgesinden emilim oranı çok yüksektir. Bu yüzden pişik başta olmak üzere cilt hastalıklarında  kullandığınız merhem, losyon ve krem gibi ilaçlara dikkat ediniz.

Gebelerde ve emzirenlerde ilaç kullanım ilkeleri:

İlaç kategorileri

Prospektüslerde sıkça karşılaştığınız bir terimdir. Gebelik kategorisi A, B, C, D, X. Peki bu harfler ne anlama gelmektedir?

Kategori A: Kadınlarda yapılan kontrollü çalışmalarda bebek üzerinde herhangi bir risk tespit edilememiştir.  Yani güvenli ilaçtır, kulanılabilir.

Kategori B: Yapılan hayvan çalışmalarında herhangi bir risk görülmemiştir fakat gebelerde (insan) kontrollü bir çalışma yapılmamıştır veya hayvan çalışmalarında istenmeyen etki göstermiş ancak kadın gebelerde ilk trimesterda bu etki kanıtlanmamıştır. (diğer trimesterlarda risk söz konusu değildir.) Yani güvenli ama kullanırken düşün!!!

Kategori C: Hayvan çalışmalarında bebek üzerinde istenmeyen etki saptanmiş ve kadınlarda yapılmış kontrollü çalışma yoktur. Kadınlarda ya da hayvanlarda yapılmış çalışma bulunmamaktadır. Yani kullanırken anneye faydası bebeğe vereceği zarardan fazla olmalıdır ki kullanılabilsin.

Kategori D: Kadınlarda fetal risk olabileceğine dair kanıt mevcuttur. Kullanılması gerekiyor ise doktor kontrolü kesinlikle şarttır. 

Kategori X: Hayvanlarda ve insanlarda yapılan çalışmalar fetal anomalileri göstermiştir. Kesinlikle kullanılmaması gerekmektedir.

 Gebelikte kullanılan takviyeler:

1. Folik asit:

1. Gebelik planlanıyor ise 3 ay önceden başlanması uygun olacaktır.
2. 400mcg günlük önerilen dozdur. Bazı gebelerde örneğin anne epilepsi ilaçları kullanıyor, uzun süre doğum kontrol hapı kullanmış v.b. durum söz konusu ise doktorun önerisi ile günde 800 mcg’ a kadar çıkılabilir. Çünkü bu gebelerde ekstra folik asit eksikliği ilaçlardan dolayı mevcut olabilir.
3. Nöral tüp defektlerini önler. Nöral tüp defekti beyin ve omurilik gelişiminde anormalliklerin olmasıdır.

2. Demir tedavisi:

1. Bebek 1. Trimesterdan sonra annenin demir depolarını kullanmaya başlar.
2. Var olan depolama birçok kadında hem bebeğe hem de kendine yetebilecek düzeyde değildir. Bu yüzden ilk 3 aydan sonra anneye kan ilaçları başlanır. Emzirme döneminde de devam edilebilir.
3. Bulantı ve kabızlık en sık görülen yan etkileri arasındadır. Sosyal güvenlik kurumu ödemesinde yer alan demirler iyonize haldedir. Yani emilim oranları besinlerle etkileşim halinde olan ve yan etki olarak kabızlık ve bulantı yapma olasılığı daha yüksek olan formudur. Kişinin maddi durumu yeterli ise ödenmeyen kalemler olan demirin şelatlanmış (bir aminoasit ile kaplanmış) iyonize olmayan formuna geçmesi yan etkiyi azaltma açısından daha faydalı olacaktır.
4. Tüm demir takviyeleri aç karna alınır yani yemeklerden 1 saat önce alınmalıdır. 1 saat sonra yenilen kahvaltıda süt ve süt ürünleri demir emilimini azaltacağı için yenilmemelidir. İlaç ile arasına 2 saat ara verilmelidir.
5. C vitamini demir emilimini arttırır. Bu yüzden portakal suyu, C vitamini takviyeleri ile beraber almak demirden daha fazla yararlanmanıza yardımcı olacaktır. Fakat gebenin mide açısından rahat olması ayrıca önemli bir konudur. Portakal suyu ve C vitamini aç karna mide asidini arttıracağından mide rahatsızlıklarına da sebep olabilir. Bu yüzden gebe şikayetleri doğrultusunda ilaç alımı doktoru tarafından düzenlenebilir.
6. Kişiden kişiye göre değişse de günlük 30 mg elementel demir alımı tavsiye edilen dozdur.

3. Multivitamin takviyeleri:

1. Gebeliğin 3. Trimesterından sonra başlar.
2. Doktor gerekli gördüğü süre boyunca (emzirme dönemi dahil) devam edebilir.)

4. Mineral takviyeleri (gerekli görülen hallerde):

1. Kalsiyum: Günlük 1000 mg elementel kalsiyum alımı
2. İyot: Günlük 150 mcg
3. Magnezyum

5. Vitaminler

1. Gerekli görülen hallerde 200-600 IU arasında D vitamini takviyesi verilebilir.
2. B vitaminleri mide bulantısını azaltmak amaçlı doktor tarafından verilebilir.

Gebelikte aşılar:

Gebelikte yapılabilecek aşılar aşağıdaki gibidir.

1. Tetanoz
2. Difteri
3. Hepatit aşıları (lüzum halinde)
4. Grip aşıları (lüzum halinde)
5. Kuduz (lüzum halinde)

Emzirme döneminde de anne sütünden bebeğe proteinlere bağlanarak geçiş söz konusudur.  Yeni doğanlarda metabolizma tam çalışmadığı için ilaçlar birikebilir. Bu yüzden annenin hangi ilacı emzirme döneminde kullanacağını mutlaka doktoruna bildirmesi gerekmektedir.

Emzirme döneminde aklınızda bulunması gerekenler:

1. Doktorunuzu ya da eczacınızı durum ile ilgili mutlaka bilgilendirin.
2. Mümkünse ilacın lokal uygulanan formunu tercih edin. Örneğin ağrı kesici kremler.
3. İlacın alım saati ile emzirme saatini ayarlayın.
4. İlacı mümkünse çocuk en uzun süre uykuya daldığında alın.
5. İlacı almadan önce sütünüzü sağıp saklayın.
6. İlacın yan etkisi var ise ve ilacı mutlaka kullanmanız gerekiyor ise bir süre emzirmeye ara verin.

Tedaviye doğru devam etmek için neler yapabilirsiniz?

1. Kendinize tedavi boyunca günlük bir plan oluşturun. Bunu bir hatırlatma notu olarak alım saatleri ve kullanım zamanları olarak bir çizelge haline getirebilirsiniz.
2. Şikayetleriniz çoklu olmadığı sürece tek doktor ve tek eczane ile tedavinizi devam ettirin. Böylece ilaçlarınızın takibi sağlık personelince de daha kolay olacaktır.
3. Anladığınız doğrultuda yaptığınız çizelgeyi doktor ve eczacınıza gösterin. Doğru anlayıp anlamadığınızı teyit edin. Ekstra ilaç ekleme ve çıkarmada da aynı teyidi almanız gerekmektedir. İlaçlarınız buna rağmen unutuyor iseniz kendinize bir hatırlatıcı edinin.
4. Farklı bir şikayetinizde başkalarının size önerdiği ya da internet bilgisi ile öğrendiğiniz ilaç, gıda takviyeleri, kozmetik ve dermokozmetik ürünleri kullanmayın. Cilt için krem kullanırken bile etkileşim olabilir ya da aynı zamanda kullanılmaması gereken ürünleri kullanıyor olabilirsiniz. (Örneğin kortizonlu krem ve St. John’s Wort gıda takviyesi)

İlaç zararlarını azaltmak için ne yapabilirsiniz?

1. Çoklu ilaç kullanımında aynı etken maddeleri içerip içermediğine bakınız. Örneğin grip nezle soğuk algınlığı için reçetelenen ve içinde parasetamol içeren bir ilaç ile beraber yine parasetamol içeren bir ağrı kesici beraber reçete edilmiş olabilir. Ya da reçetelenen ilacın yanı sıra çok fazla ağrınız olduğu için evde bulunan ve parasetamol içeren başka bir ilacı ağrınız için içiyor olabilirsiniz. Günde 4 g dan daha fazla alınması halinde parasetamolün karaciğere toksik etkileri başlamaktadır. Günde 4 defa yazılan bu ilaçları farklı zamanlarda alsanız bile yaklaşık olarak toksik dozlara yakın kullanacağınızı unutmayınız. Bu yüzden eczacınıza reçete dışında kullandığınız ilaçlar ile ilgili detaylı bilgi veriniz.
2. Özellikle şuruplardaki en sık hata bir süre sonra kendi ölçeği ile değil evdeki kaşıklar ile verilmesidir. Evdeki yemek kaşıklarının ölçüsü ilacın kendi ölçeğinden farklı olabilir. Ya da  kilogram başına çekilen ölçeklerde kendi ölçeği kullanılarak devam edilmelidir.
3. Birbirine çok benzeyen isimler ilacınızda yanılmalara sebep olabilir. Lütfen ilacınızı ne için kullandığınızı eczacınıza ilacı alırken söyleyiniz.
4. Evde birkaç kişi aynı anda aynı ilacı kullanıyor ise kendi ilacınızı farklı bir yere koyarak ayırınız. Hem bitme süresini hem de almanız gereken zamanları daha iyi kontrol etmiş olursunuz.
5. Size reçete edilmemiş ilaçları kullanmayınız.
6. İlaçları size tarif edilen süre boyunca, size tarif edilen dozda kullanınız.
7. İlaç kullanımlarını sizin anlayabileceğiniz şekilde anlatılmasını rica ediniz.
8. Bildiğiniz bir alerji öykünüz ya da herhangi bir ilacı kullanırken yaşadığınız bir yan etki var ise doktorunuzu ya da eczacınızı bu konu ile ilgili bilgilendiriniz.
1. Her yeni reçetede kullandığınız tüm ilaçları ve var olan hastalıklarınızı doktorunuza ve eczacınıza bildiriniz.

Son olarak;

1.  Doktorunuz az sayıda ilaç yazmış ise lütfen eleştirmeyiniz. Daha fazla ilaç kullanmak sizin daha hızlı iyileşmeniz demek değildir.
2. Evde bulunsun diye ilaç yazdırmayınız.
3. Komşunuz, eş, dost, akraba v.b. “aynı şikayet bende de vardı, ben … ilacı ya da … takviyeyi kullandım, iyi geldi” cümlesini kullanıp, kendi ilacınızı vermeyiniz. Karşınızdaki kişinin genetik yapısını bilmediğiniz gibi, altta yatan hastalıklarını da bilmiyorsunuz. En masum ilaçların bile mide kanaması yapabileceği, böbrek ve karaciğer fonksiyonlarını bozabileceğini unutmayınız. Aynı şeyler sizin içinde geçerlidir.
4. İlacı yazması konusunda doktorunuza baskı yapmayınız. Bazen hastalıkların basit semptomları, altta yatan hastalık iyileştirilince geçebilir, unutmayınız.
5. Birden fazla ilaç kullanıyor iseniz alım zamanlarınıza ve aldığınız ilaçları unutmamaya dikkat ediniz. Gerekir ise hatırlayıcılar kullanınız.
6. Yan etki gördüğünüzde mutlaka bunları not edip sağlık personeli ile paylaşınız.

Hastalık yoktur, hasta vardır. Hastalar somuttur ve hastalığın özelliği olan belirtileri hiçbir zaman aynı ölçüde göstermezler. Hasta, içinde bulunduğu zamanın ve iklimin etkilerine olduğu kadar atasal geçmişin etkilerine de bağlıdır. Alışılmış yaşam biçimi, mizaç, beslenme, morfolojik tipe ilişkin farklılıklar, yüz ifadeleri, ter, idrar, dışkı değişiklikleri, uyku, rüyalar v.s. dikkate alınmak suretiyle, hastalığın gidişinin nasıl bir durum alacağı önceden söylenebilir.

Hipokrat

Kaynakca

1. http://www.egehastanesi.com/hastaBilgilendirme-5-hak_ve_sorumluluklar.html
2. Hasta hakları kılavuzu, Türk Tabibler Birliği
3. http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/per/belge/has_hak%20_sunum.pdf
4. https://www.aifd.org.tr/yenilikcilik/orijinal-ilac-nedir/
5. http://www.thd.org.tr/thdData/Books/889/jenerik-ve-biyobenzer-ilaclar-alper-b-iskit.pdf
6. https://npistanbul.com/ilac-tani-ve-tedavi-rehberi
7. http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/diger/toplumayonelik/akilciilac.pdf
8. https://dosyamerkez.saglik.gov.tr/Eklenti/3482,ilacguvenligirehberi24072015pdf.pdf?0
9. https://dergipark.org.tr/download/article-file/352685
10. https://www.titck.gov.tr/Dosyalar/Ilac/Farmakovijilans/%C4%B0FU%20Mod%C3%BCl%20I.pdf
11. http://file.atuder.org.tr/_atuder.org/fileUpload/FjqrhrMZCWkE.pdf
12. http://www.akilciilac.gov.tr/wp-content/uploads/2013/12/yaslilarda-akilci-ilac.pdf
13. https://www.journalagent.com/eamr/pdfs/OTD_29_SUP_2_99_105.pdf
14. http://geriatri.dergisi.org/uploads/pdf/pdf_TJG_8.pdf
15. http://www.akilciilac.gov.tr/wp-content/uploads/2017/03/bltn-nsn17.pdf
16. http://www.tki.gov.tr/Dosyalar/Dosya/akilciilackul.pdf
17. http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/diger/toplumayonelik/akilciilac.pdf
18. http://acibadem.dergisi.org/uploads/pdf/pdf_AUD_458.pdf
19. https://dergipark.org.tr/download/article-file/25503
20. http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/24/524/6564.pdf
21. https://dergipark.org.tr/download/article-file/196523
22. file:///C:/Users/%C5%9Eeyma/Downloads/self-care-policy-paper-2018-08-16.pdf
23. http://www.cultureunbound.ep.liu.se/v4/a21/cu12v4a21.pdf
24. https://bemedwise.org/medication-safety/self-care-self-medicating
25. https://www.selfcarefederation.org/sites/default/files/
26. media/documents/2019-07/Story%20of%20Self-Care-pdf.pdf
27. https://www.pifonline.org.uk/wp-content/uploads/2012/08/selfcareresource2012-1.pdf
28. https://www.mydr.com.au/pharmacy-care/medicines-tips-for-the-safe-use-of-medicines
29. http://ismek.ist/files/ismekOrg/file/2013_hbo_program_modulleri/hasta_ve_yasli_ilaclarini_takip_etme.pdf
30. https://www.selfcarefederation.org/what-is-self-care
31. file:///C:/Users/%C5%9Eeyma/Downloads/OmisakinandNcama%20(2).pdf
32. https://www.bma.org.uk/-/media/files/pdfs/about%20the%20bma/
33. how%20we%20work/professional%20committees/patient%20liaison%20group/
34. plg_selfcare_jan2015.pdf?la=en
35. http://tfd.org.tr/sites/default/files/Klasor/Dosyalar/KIBRIS_Terapotik_Ilac_Izlemi_Egitim_Kitapcik.pdf
36. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/200712101406290_bitkapak.pdf

Dosya / Yazarın Eski Yazıları

Epigenetik ve Mikrobiyota

• Ecz. Şeyma ŞAHİN
• 15-11-2022

Kolorektal Kanser

• Ecz. Şeyma ŞAHİN
• 18-10-2022

Prostat Kanseri-3

• Ecz. Şeyma ŞAHİN
• 20-07-2022

Prostat Kanseri-2

• Ecz. Şeyma ŞAHİN
• 08-06-2022

Prostat Kanseri

• Ecz. Şeyma ŞAHİN
• 08-05-2022

Dosya / Son Eklenen

Magnezyum

• Dr. Ece Öge Enver
• 03-05-2024

Metabolizmanın Patronu

• Aile H. U. Dr. İyigün Gedik
• 26-04-2024

Nöropatik Ağrı

• Prof. Dr. Ahmet Höke
• 22-04-2024

Ozon Tedavisi

• ECZACININ SESİ/DOSYA
• 04-04-2024

Kanserde Erken Teşhisin Önemi

• Doç. Dr. Ece Esin
• 03-04-2024